top of page
Yazarın fotoğrafıbilimon bilim

BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ (İMMÜN SİSTEM) NEDİR?

Güncelleme tarihi: 6 Tem 2022

YAZAR: ÖZGE YAHŞİ


Bağışıklık sistemi (immün sistem), insan vücudunu yabancı maddelere, mikroorganizmalara ve bunların zarar verici etkilerine karşı koruyan, vücudun savunma sistemidir. Bu yabancı maddeler vücuda girdiğinde, bağışıklık sistemi bu maddeleri tanır ve ayırt eder.



Bağışıklık sistemi vücudumuzun neresindedir?

Bağışıklık sisteminin temel organları, kemik iliği ve timustur. Kemik iliği, kemiklerin ortasında bulunan yağlı bir yapıda olup alyuvar ve akyuvarların yapımını sağlayan kök hücrelerini üretir. B ve T lenfositleri, tek çekirdekli akyuvarlardır ve bağışıklık sisteminde temel görevi yapan hücrelerdir. B lenfositleri kemik iliğinde, T lenfositleri göğüsün üst bölümünde bulunan timus adı verilen dokuda gelişimini tamamlar. Burada gelişimini tamamladıktan sonra, kana geçer. Kan yolu ve lenf kanalları aracılığı ile dalak ve lenf düğümlerinde yoğundur, aynı zamanda, ağız, burun, akciğerler ve gastrointestinal sistemi de saran mukozal lenfoid yapılara da dağılırlar. Ciltte bulunan akyuvarlar, yabancı zararlıların girmesine engel olur. Kanımızda çok çeşitli akyuvarlar ya da lökositler bulunur. Bunlar, nötrofil, eozinofil, bazofil, monosit, lenfosit, dendritik hücre ve doğal katil (NK) hücreleridir. Bu hücreler vücudumuzda sürekli dolanarak, vücudumuza giren tehlikeli mikropları temizlerler.


Bağışıklık Sistemini Güçlendirmek İçin Neler Yapılmalı?

İyi işleyen bir bağışıklık sistemi hayatta kalmak için çok önemlidir. Aynı zamanda sağlıklı bireylerde bağışıklık, kronik hastalıkların başlangıcını azaltmak veya geciktirmekte rol oynayabilir. Sağlıklı beslenme, düzenli uyku, egzersiz gibi sağlığa dikkat eden davranışlar bağışıklık sistemini güçlendirir. Sigara ve alkol kullanmamak bağışıklık sistemini korur. Bazı makro-mikro besinler ve diyet bileşenleri, yaşam boyu etkili ve güçlü bir bağışıklık sitemi için çok önemli rollere sahiptir. A Vitamini, B12 Vitamini, B6 Vitamini, Bakır, C Vitamini, Çinko, Demir, D Vitamini, Folat, Selenyum bu besinlerden bazılarıdır. Arginin aminoasidi , makrofajlar tarafından nitrik oksit üretimi için gereklidir. Mikro besinlerden vitamin A ve çinko hücre bölünmesini düzenler ve bu nedenle bağışıklık sistemi içinde başarılı bir proliferatif yanıt için gereklidir.

Gelin birlikte bu besinlerin bazılarına detaylıca bakalım;


Selenyum

Selenyum, selenopreoteinler aracılığıyla kontrol ettiği hücresel redoks sinyalizasyonları, hidrojen peroksit detoksifikasyonu ve lipit oksidasyonundaki görevleri dolayısıyla antioksidan olarak tanımlanır. Bu görevleriyle selenyum, vücudun enfeksiyon ve inflamasyon durumlarına direnç göstermesinde ve süregelen bir hastalığın iyileşme süreçlerinde bağışıklık sisteminde önemli işleve sahiptir.


Nelerde bulunur?

Balık ve deniz ürünleri

Brezilya fındığı

Hindi eti

Yağlı tohumlar

Tavuk eti

Tam tahıllar

Yumurta

Çinko

Hücre bölünmesini düzenler, bu nedenle bağışıklık sistemi artışında rolü önemlidir. Doğuştan gelen bağışıklık hücrelerinin, nötrofillerin ve öldürücü hücrelerin gelişimi ve işlevi için önemlidir. Çinko, bağışıklık sistemi üzerinde ikincil bir etkiye sahip, çeşitli organ fonksiyonlarını etkileyen 300'den fazla enzimde bir kofaktördür.

Çinkonun lökositlerin üretimi, olgunlaşması ve işlevi üzerindeki doğrudan etkileri vardır. Makrofajlar, fagositoz ve sitokin üretimi, B ve T hücrelerinin büyümesi ve işlevi de çinko eksikliğinden etkilenir. Çinko, antioksidan özelliği ile bağırsaklarda süregelen sindirim olayları sırasında serbest radikallerin sebep olduğu zararın önlenmesi görevini üstlenir..

Çinko yetersizliği; hücresel bağışıklıkta azalmaya sebep olur. Çinko yetersizliği, Timüs körelimi, timüs hormonlarında azalma, T lenfosit alt tiplerinin oluşumu ve işlevlerinde azalma, lenfositlerin çoğalma yanıtında azalma, sitokin üretiminde azalmaya sebep olur, ve bu olaylar sonucunda hücresel bağışıklıkta eksiklik meydana gelir. Beslenmesi çinkodan zengin insan ve hayvanlarda bağışıklık sisteminin iyileştiği, oksidatif stresin azaldığı bildirilmiş ve bunun kanser önleyici mekanizmaların aktivitelerini arttırdığı belirlenmiştir.


Nelerde bulunur?

Yağsız et

Fasulye

Kabuklu deniz ürünleri

Yağlı tohumlar

Süt

Susam

D vitamini

D vitaminini metabolize eden enzimler ve D vitamini reseptörleri; antijen içeren hücreler, T hücreleri, B hücreleri, ve monositler gibi çeşitli bağışıklık hücreleri de dahil olmak üzere bir çok hücre tipinde mevcuttur. D vitamini, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonu için önemli bir role sahiptir. Bu sebeple D vitamini astım, romatoid artrit, Tip 1 diyabet, Crohn hastalığı ve Multiple Skleroz gibi bağışıklık sistemi bozuklukların engellenmesinde ve iyileştirilmesinde önemlidir. Hayvanlarda ve insanlarda D vitamini takviyesi çalışmalarından elde edilen in vivo veriler, özellikle otoimmünite bağlamında, D vitamininin bağışıklık fonksiyonu üzerinde faydalı etkilerini göstermiştir.


Nelerde bulunur?


Balık ve deniz ürünleri

Karaciğer

Yumurta sarısı

Tereyağı

Zenginleştirilmiş besinler

Balık yağı, balık, deniz ürünleri, karaciğer, yumurta sarısı, tereyağı, zenginleştirilmiş besinler (örneğin margarin), D vitamini içeren gıdalar arasındadır, fakat D vitamininin en önemli kaynağı güneş ışınlarıdır.


Probiyotikler

Bağırsak lümenindeki besin ve diğer maddelere karşı oluşan mukozal tabaka engeli, mukoza hücreleri, mikroflora ve mukus ile birlikte oluşur. Bu mukozal tabaka lümende bulunan immünolojik veya patojenik potansiyeli olan faktörlere karşı en önemli savunma sistemidir. Bu mukozal savunma sisteminin oluşmasında mikrofloranın önemli görevi vardır. Bu noktada probiyotiklere ihtiyaç duyuyoruz.

Uygun şekilde seçilmiş probiyotikler, prebiyotikler veya kombinasyonları, bağışıklık sistemi aktivitesini olumlu yönden etkiler. Probiyotik ve prebiyotik kombinasyonları bağışıklık sistemi bozukluklarının önlenmesi ve tedavisinde hayati bir öneme sahiptir.

Ev yapımı yoğurt, kefir, boza, tarhana, fermente gıdalar, sirke, elma, muz, tam tahıllar, bakliyatların düzenli tüketimi bağırsak sağlığını geliştirerek bağışıklık üzerinde fayda sağlayacaktır.


Fonksiyonel Gıdalar

Bağırsak florasının bağışıklık üzerine etkisinden bahsettik. Fonksiyonel gıdalar da mikroflora için oldukça yararlı etkilere sahiptir. Gıdanın mevcut besin değerini, canlı organizmalar ile zenginleştirerek, fonksiyonel gıda üretimi gerçekleştirilmektedir. Probiyotik özellikli ürünler bağırsak bağışıklık sistemini düzenleyerek güçlendirir. Mukozal bağışıklık sistemin düzenlenmesinde bir sorun ya da eksiklik alerji, inflamasyon, otoimmun hastalıklar gibi birçok problemin ortaya çıkmasına sebep olur. Gastrointestinal kanal bu fonksiyonları gerçekleştirmek için vücuttaki en geniş ve kapsamlı bağışıklık sistemine sahiptir. Toplam bağışıklık sisteminin %70’den fazlası gastrointestinal kanalda bulunmaktadır. Probiyotik özellikli mikroorganizmalar genellikle bağırsak bağışıklık sistemine yarar sağlamasıyla tanımlanır.

Süt fonksiyonel gıdalarda kullanılan probiyotik mikroorganizmalar için mükemmel

bir ortamdır. Sütte bulunan biyoaktif peptitler; antimikrobiyal, immunomodulatör, antikanserojen ve prebiyotik etkiye sahiptir. Fonksiyonel süt ürünlerine özellikle probiyotik özellik içeren ürünlerden; asidofilus sütleri, probiyotik yoğurtlar, kefir, yakult gibi ürünler örnek verilebilir.

Hipokrat’ın da söylediği üzere “Bütün hastalıklar bağırsaktan başlar” ve “Bağırsak hasta ise vücudun geri kısmı da hastadır”.


Antioksidanlar

Bağışıklık sistemi oksidatif zarara karşı yüksek derecede hassastır ve en uygun fonksiyonu gösterebilmesi için antioksidanlar tarafından yeterli düzeyde desteklenmeye ihtiyaç duyar. Bağışıklık sisteminin normal faaliyetleri sonucu meydana gelen yüksek miktarlardaki serbest radikallerden Reaktif Oksijen Türleri, hücre membran yapısını olumsuz etkileyerek bağışıklık sisteminin baskılanmasına sebep olur. Bu nedenle beslenmede antioksidanlara yeteri kadar yer vermek önemlidir.



Antioksidan

Özellikleri

Kaynakları

C vitamini

​• Sitokin üretimi ve immünoglobulin sentezini arttıran enfeksiyonlara bir yanıt olarak T-lenfosit proliferasyonunu iyileştirerek bağışıklık sistemi uyarır.

• C vitamini kaybını önlemek ve en yüksek verimi almak için salatalar da meyve suları gibi tüketilmeden hemen önce hazırlanmalıdır.

​• Yeşil biber•Kuşburnu• Maydanoz• Çilek• Ispanak• Portakal• Domates• Mandalina• Patates •Lahana•Böğürtlen •Limon

E vitamini

​• Bağışıklık sistem düzenleyici fonksiyonları önemli ölçüde antioksidan etkinliği ile ilişkilidir. • E vitamini protein kinaz C fosforilasyonuna müdahalede bulunarak, NADPH oksidaz kurulumunu baskılayarak ve lipoksigenaz enzimlerinin posttranskripsiyonel değişimi yoluyla Reaktif Oksijen Türleri oluşumunu azaltır.

•Bitkisel yağlar •Yağlı tohumlar •Tahıllar •Yeşil yapraklı sebzeler •Kurubaklagiller

A vitamini

​• A vitamini aktivitesine sahip moleküllerin hücre-aracılı immünite ile humoral antikor yanıtını düzenleme potansiyelleri ile bağışıklık sistemi üzerine önemli etkileri bulunmaktadır.

​A vitamini 2 şekilde sağlanır:

•Hayvansal kaynaklarda bulunan Retinol formunda

  • Karaciğer

  • Balık yağı

  • Süt, tereyağı

• Karotenoid formunu ise bitkisel kaynaklardan alır ve bunları vücudumuzda A vitaminine dönüştürürüz.

  • Kırmızı ve sarı portakal

  • Koyu yeşil yapraklı sebzeler

  • Havuç

• En çok sarı, turuncu, koyu yeşil yapraklı sebzeler ve sarı turuncu renkli meyvelerde bulunmaktadır.

Peki “bol bol” vitamin almalı mıyız ?

Genellikle yanlış bir inanış olarak, güçlü bir bağışıklık sistemi için vitamin kaynağı gıdalardan bol bol yenilmesi gerektiği; hatta bu da yetmez, vitamin takviyesi alınması gerektiği düşünülür. Fakat her şeyde olduğu gibi vitaminler de gereğinden fazla alındığında vücut için zararlı hale gelir. Vitamin fazlalıkları; kusma, cilt rahatsızlıkları, böbrek hastalıkları, böbrek taşları, diyare, büyümede duraksama/gerilik, uzun dönemde vitamin zehirlenmeleri gibi problemlere neden olabilir. Bazı mikro besinler için aşırı alım, bozulmuş bağışıklık yanıtları ile de ilişkilendirilebilir.

Özetle; güçlü bir bağışıklık sistemi için; dengeli ve yeterli beslenme, düzenli uyku, sigara alkol tüketilmemesi, düzenli egzersiz gereklidir. Düzenli beslenerek ihtiyacımız olan vitaminleri karşılamalıyız. Elzem durumda vitamin takviyesi almadan, mutlaka bir hekime başvurmak gerekir.


Yazar: Diyetişten Özge Yahşi


KAYNAKÇA

  1. Akdeniz, V., KINIK, Ö., Yerlikaya, O., & Ecem, A. K. A. N. (2016). İnsan sağlığı ve beslenme fizyolojisi açısından çinkonun önemi. Akademik Gıda, 14(3), 307-314.

  2. Childs CE, Calder PC, Miles EA. Diet and Immune Function. Nutrients. 2019 Aug 16;11(8):1933.

  3. Doğan M., Çinko Eksikliği ve Fazlalığı, Klinik Tıp Pediatri Dergisi Cilt: 12, Sayı: 1 Ocak - Şubat 2020, Sf no : 13-19

  4. ERGÜN, C. (2016). Antioksidan Vitaminler ve Bağışıklık Sistemi. Turkiye Klinikleri Nutrition and Dietetics-Special Topics, 2(2), 56-61.

  5. Fisunoğlu M. Selenyum, İmmün Sistem ve Enfeksiyon Etkileşimleri. J Nutr Diet-Special Topics. 2016;2: 82-6.

  6. Frei, R., Akdis, M., & O’Mahony, L. (2015). Prebiotics, probiotics, synbiotics, and the immune system: experimental data and clinical evidence. Current opinion in gastroenterology, 31(2), 153-158.

  7. Koçak, Ç., & Taş, T. K. (2013). Fonksiyonel Süt Ürünlerinin Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkisi ve Yakult Örneği. Akademik Gıda, 11(3), 114-118.

  8. Prietl, B., Treiber, G., Pieber, T. R., & Amrein, K. (2013). Vitamin D and immune function. Nutrients, 5(7), 2502-2521.

  9. Rink, L. (2000). Çinko ve bağışıklık sistemi. Beslenme Derneği Bildirileri , 59 (4), 541-552.

  10. Samur G., Vitaminler Mineraller ve Sağlığımız, Klasmat Matbaacılık, Şubat 2008, ANKARA

  11. Tüfekçi Alphan M.E., Hastalıklarda Beslenme Tedavisi, Hatiboğlu Basım ve Yayın, 2018, ANKARA

  12. Yılmaz Önal H., Demirci Z. İmmün Sistemin Gelişmesinde ve Desteklenmesinde Besin Desteklerinin Rolü. J Health Pro Res 2020; 2(3):137-147

102 görüntüleme0 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör

Comments


bottom of page